Τι Είναι η Μέθοδος TEACCH
Η μέθοδος TEACCH είναι ένα ολιστικό σύστημα εκπαίδευσης, το όποιο εξατομικεύεται στις ανάγκες κάθε παιδιού μέσω της τροποποίησης του περιβάλλοντος, με στόχο την ενίσχυση της οργάνωσης, της κατανόησης, τη μείωσης του άγχους στις μεταβάσεις/ αλλαγές και της αυτονομίας.
Με αυτή τη μέθοδο το παιδί καταφέρνει να αυτονομείται όλο και περισσότερο στις ρουτίνες και υποχρεώσεις της καθημερινότητας (πχ. το καθημερινό διάβασμα, τα εβδομαδιαία καθήκοντα κα), μέσα από την δημιουργία ενός προβλέψιμου και οπτικά οργανομένου προγράμματος.
Ουσιαστικά η μέθοδος λειτουργεί με βάση την ιδέα ότι τα παιδιά που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα ή παρουσιάζουν άλλες αναπτυξιακές διαταραχές λειτουργούν και μαθαίνουν καλύτερα όταν υπάρχει σαφής δομή και οπτική διάκριση.
Το TEACCH, σε αντίθεση με το ΑΒΑ (Applied Behavior Analysis), δεν λειτουργεί τροποποιώντας τη συμπεριφορά μέσω της χρήσης ενισχυτών (πχ “κάνω ησυχία για να πάρω αυτοκόλλητο”), αλλά μέσω της δημιουργίας ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που μειώνει το άγχος στις μεταβάσεις και διευκολύνει την κατανόηση (“θέση ηρεμίας vs θέση εργασίας”).
Επίσης, σε αντίθεση με το PECS (Picture Exchange Communication System), το οποίο εστιάζει αμιγώς στην επικοινωνία μέσω ανταλλαγής εικόνων, το TEACCH χρησιμοποιεί τα οπτικά βοηθήματα ως εργαλεία εκπαιδευτικής στρατηγικής.
Η έννοια της «δομημένης διδασκαλίας» (structured teaching) αποτελεί τον βασικό πυρήνα της μεθόδου. Περιλαμβάνει την οργάνωση του φυσικού χώρου, τη σαφή διάκριση των δραστηριοτήτων, τη χρήση οπτικών ή άλλων προγραμμάτων και συστημάτων εργασίας που καθοδηγούν το παιδί στο “τι” “πότε” και “πώς” πρέπει να κάνει κάτι.
Με αυτό τον τρόπο η εκπαίδευση γίνεται προβλέψιμη και κατανοητή ενισχύοντας την αυτονομία του παιδιού.
Βασικές Αρχές και Στοιχεία του TEACCH
Οι βασικές αρχές του TEACCH είναι:
Η φυσική δομή χώρου : Κάθε χώρος διαμορφώνεται ξεκάθαρα σύμφωνα με την λειτουργία του, ώστε το παιδί να αναγνωρίζει τι πρέπει να κάνει εκεί.
Δηλαδή το παιδί σε άλλη θέση θα κάνει την εργασία του, σε άλλη το παιχνίδι, σε άλλη θα ηρεμήσει κ.α.
Τα οπτικά προγράμματα (visual schedules), δείχνουν στο παιδί ποιες δραστηριότητες θα γίνουν και με ποια σειρά, μέσω οπτικών ερεθισμάτων.
Με αυτό τον τρόπο το παιδί ξέρει τι θα ακολουθήσει και δεν παρουσιάζει δυσκολία στις μεταβάσεις, γίνεται ολοένα και πιο ανεξάρτητο και οργανώνει τόσο τον χώρο όσο και τον χρόνο του.
Τα task boxes είναι κουτιά ή φάκελοι εργασίας που περιέχουν τα κατάλληλα υλικά, σωστά οργανωμένα για μία συγκεκριμένη εργασία και work systems δείχνουν στο παιδί τι πρέπει να κάνει, ποιο είναι το μέγεθος της εργασίας που έχει να κάνει, πότε ολοκληρώνεται η εργασία και τι θα ακολουθήσει μετά.
To TEACCH προσαρμόζεται στις ανάγκες, στις δυνατότητες και στα ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού.
Οι δραστηριότητες και τα οπτικά βοηθήματα σχεδιάζονται και οργανώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται ότι ανταποκρίνονται στο αναπτυξιακό επίπεδο του κάθε παιδιού. Δύσκολα μπορεί να ταιριάξει ένα πρόγραμμα σε δύο διαφορετικά παιδιά.
Πλεονεκτήματα της Μεθόδου TEACCH
Η μέθοδος προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές, καθώς προσαρμόζει το περιβάλλον στις ανάγκες τους και ενισχύει την αυτονομία σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής.
Μέσα από τα συστήματα εργασίας το παιδί μαθαίνει να ολοκληρώνει μόνο του δραστηριότητες, χωρίς συνεχή καθοδήγηση, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο την αυτοπεποίθησή του.
Παράλληλα, βοηθά στη μείωση του άγχους και των εκρήξεων θυμού, αφού τα παιδιά γνωρίζουν τι θα ακολουθήσει ή τι περιμένουμε από το ίδια.
Πχ. Ο Γιαννάκης, 4 ετών θέλει μετά το σχολείο να πάει στη παιδική χαρά. Ωστόσο χρειάζεται να μεταβεί στο κολυμβητήριο και κάνει έκρηξη θυμού για να γίνει αυτό που θέλει. Το TEACCH αναχαιτίζει άμεσα αυτή τη συμπεριφορά εφόσον του έχουμε δείξει με εικόνες το πρόγραμμα της ημέρας.
Ένα ακόμα πλεονέκτημα είναι η ανάπτυξη ρουτίνας και προβλεψιμότητας. Η καθημερινή επανάληψη βοηθάει τα παιδιά να οργανώνουν τον χρόνο τους και να αποκτούν τον έλεγχο στην καθημερινότητα και στο περιβάλλον τους.
Στήριξη επικοινωνίας μέσω εικόνων και συμβόλων
Η ταύτιση των εικόνων με τις αντίστοιχες δραστηριότητες (πχ το παιδί βλέπει εικόνα με κούνια και πάει στη κούνια) λειτουργούν ενισχυτικά για την εκπαίδευση της επικοινωνίας. Το παιδί μαθαίνει να οργανώνεται, να εκτελεί και να επικοινωνεί καλύτερα τις ανάγκες του μέσα από εικόνες και σύμβολα.
TEACCH στην Πράξη
Παραδείγματα δραστηριοτήτων (π.χ. πλύσιμο χεριών, φάκελοι TEACCH)
Στο TEACCH οι δραστηριότητες οργανώνονται έτσι ώστε το παιδί να ξέρει ακριβώς τι πρέπει να κάνει, πόσο διαρκεί και πότε τελειώνει.
Για παράδειγμα, το πλύσιμο χεριών μπορεί να παρουσιαστεί με μια σειρά από εικόνες: ανοίγω τη βρύση, βάζω σαπούνι, τρίβω τα χέρια, ξεπλένω, κλείνω τη βρύση, σκουπίζω.
Οι οπτικές οδηγίες δείχνουν στο παιδί τι πρέπει να κάνει πρώτο, τι δεύτερο και πώς θα ξέρει ότι τελείωσε. Αυτό αναπτύσσει την αυτονομία, την προσοχή και τη συγκέντρωση.
Ρόλος των γονέων στην καθημερινότητα
Οι γονείς έχουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του TEACCH, γιατί το σπίτι είναι ο χώρος όπου επαναλαμβάνονται καθημερινά οι ρουτίνες.
Με απλές κάρτες (όπως φαίνονται παραπάνω) ή μικρά προγράμματα, οι γονείς μπορούν να οργανώνουν καθημερινές δραστηριότητες όπως το ντύσιμο, το σχολικό διάβασμα, το παιχνίδι ή τη ρουτίνα ύπνου.
Δεν χρειάζονται πολύπλοκα υλικά, ακόμη και φωτογραφίες από το ίδιο το παιδί ή αντικείμενα του σπιτιού αρκούν. Όταν το παιδί βλέπει την ίδια δομή στο σπίτι και στο σχολείο, νιώθει ασφάλεια.
Αυτό μειώνει τις εκρήξεις θυμού και βοηθά το παιδί να αποκτά σταδιακά περισσότερο έλεγχο στην καθημερινότητά του.
Εκπαίδευση στην τουαλέτα με TEACCH
Η εκπαίδευση της τουαλέτας είναι επίσης μια συνηθισμένη αγωνία των γονέων, που με τη βοήθεια του TEACCH μπορεί να γίνει μια προβλέψιμη και κατανοητή διαδικασία.
Δημιουργείται ένα οπτικό πρόγραμμα με όλα τα βήματα: κατεβάζω ρούχα, κάθομαι στη λεκάνη, σκουπίζω, τραβάω καζανάκι, ανεβάζω ρούχα, πλένω χέρια.
Το πρόγραμμα τοποθετείται πάντα στο ίδιο σημείο (πχ στο καζανάκι ή στη πόρτα του μπάνιου κτλ), ώστε το παιδί να το βλέπει όποτε θέλει.
Επιπλέον, κρατάμε σταθερή ρουτίνα, με σταθερό πρόγραμμα και ώρες χρήσης της τουαλέτας μειώνοντας έτσι τις λεκτικές οδηγίες.
Η οπτική καθοδήγηση βοηθά το παιδί να ξέρει τι ακολουθεί και να αποκτά σταδιακά αυτονομία. Η διαδικασία γίνεται πιο ήρεμη και λιγότερο στρεσογόνα για όλη την οικογένεια.
Στο Κέντρο μας στο Περιστέρι οι εργοθεραπευτές σε συνεργασία πάντα με τους γονείς, σχεδιάζουν εξατομικευμένα προγράμματα παρέμβασης για την εκπαίδευση τουαλέτας στοχεύοντας πάντα στη μέγιστη αυτονομία του κάθε παιδιού
TEACCH και Άλλα Συστήματα (ABA, PECS, Makaton)
Πώς μπορεί να συνδυαστεί με άλλα μοντέλα
Η μέθοδος TEACCH μπορεί να συνδυαστεί εύκολα με άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, καθώς δεν έρχεται σε σύγκρουση με αυτές αλλά λειτουργεί υποστηρικτικά.
Για παράδειγμα, μπορεί να ενισχύσει τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται στη λογοθεραπεία όπως είναι το PECS ή το Makaton, προσφέροντας στο παιδί ένα καθαρά οργανωμένο πλαίσιο όπου οι εικόνες χρησιμοποιούνται πιο εύκολα.
Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί παράλληλα με κοινωνικές ιστορίες, αισθητηριακά προγράμματα ή αναπτυξιακές μεθόδους όπως το DIR/Floortime
Το TEACCH δεν αντικαθιστά τις άλλες παρεμβάσεις· τις υποστηρίζει, βοηθώντας το παιδί να κατανοεί καλύτερα τι θα συμβεί, πού θα συμβεί και με ποια σειρά.
Συγκριτικά πλεονεκτήματα και προσεγγίσεις
Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, με δικές του ανάγκες, δυνατότητες και ρυθμούς. Γι’ αυτό και δεν ωφελεί να είμαστε δογματικοί ή να ακολουθούμε μόνο ένα μοντέλο παρέμβασης.
Η θεραπευτική κοινότητα υποστηρίζει πλέον ολιστικές προσεγγίσεις καθώς τα παιδιά οφελούνται περισσότερο από τον συνδυασμό και την πληθώρα δραστηριοτήτων αντί μεμονομένων μεθόδων.
Το TEACCH στοχεύει στη δομή, στην οπτική οργάνωση και στην αυτονομία, ενώ συνδυαστικά με άλλες προσεγγίσεις που μπορεί να είναι πιο προσαρμοσμένες στη κοινωνική αλληλεπίδραση, στη γλωσσική ανάπτυξη ή στη διαχείριση συμπεριφοράς, μπορεί να φέρει το πιο επιθυμητό αποτέλεσμα για κάθε παιδί.
Σημασία έχει ο θεραπευτής να είναι εκπαιδευμένος και να έχει την ικανότητα να συνδυάσει τις μεθόδους για την καλύτερη πρόγνωση του παιδιού.
Συνεργασία επαγγελματιών και οικογένειας
Η συνεργασία επαγγελματιών και οικογένειας είναι καθοριστική. Όταν όλοι χρησιμοποιούν τα ίδια οπτικά βοηθήματα και τις ίδιες ρουτίνες, το παιδί νιώθει ασφάλεια και σταθερότητα.
Ο γονέας δομεί το περιβάλλον του παιδιού με βάση τις οδηγίες του θεραπευτή. Λαμβάνει και χρησιμοποιεί υλικό σχεδιασμένο με εικόνες, λίστες ή αντικείμενα.
Μετά από εκπαίδευση εντός της θεραπείας, ο γονέας χρησιμοποιεί το εξατομικευμένο πρόγραμμα του παιδιού στο σπίτι όπως και στα εξωτερικά πλαίσια (πχ παιδική χαρά, σουπερμαρκετ, κολυμβητήριο κα).
Σεμινάρια και Εκπαίδευση στη Μέθοδο TEACCH στην Ελλάδα
Πού προσφέρεται εκπαίδευση και πιστοποίηση
Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται αρκετά σεμινάρια γύρω από τη μέθοδο TEACCH, είτε από ιδιωτικά κέντρα ειδικής αγωγής είτε από φορείς που συνεργάζονται με πιστοποιημένους εκπαιδευτές.
Η εκπαίδευση συνήθως περιλαμβάνει αναλυτική παρουσίαση της δομημένης διδασκαλίας, παραδείγματα ρουτινών, τρόπους οργάνωσης του χώρου και πρακτικές ασκήσεις για τη δημιουργία οπτικών προγραμμάτων.
Κόστος και διάρκεια σεμιναρίων
Τα σεμινάρια μπορεί να είναι σύντομα (1–2 ημερών) ή πιο εκτεταμένα, ανάλογα με το επίπεδο εξειδίκευσης. Τα περισσότερα προγράμματα προσφέρουν πιστοποιητικό παρακολούθησης, χρήσιμο για όσους εργάζονται με παιδιά στο αυτιστικό φάσμα. Συνήθως το κόστος των σεμιναρίων κυμαίνεται από 500ε έως 700ε.
Επαγγελματική εφαρμογή
Η γνώση του TEACCH βοηθά επαγγελματίες και γονείς να εφαρμόζουν κοινές στρατηγικές στο σπίτι, στο σχολείο ή στο θεραπευτικό πλαίσιο, δημιουργώντας ένα σταθερό και οργανωμένο περιβάλλον που στηρίζει έμπρακτα την καθημερινότητα του παιδιού.
Η χρήση της μεθόδου έχει εξαιρετικά αποτελέσματα τόσο σε παιδιά που βρίσκονται στο αυτιστικό φάσμα όσο και σε παιδιά με κάθε είδους νευροαναπτυξιακές διαταραχές.
Συμπεράσματα
Γιατί αξίζει να γνωρίζουμε το TEACCH
Η μέθοδος TEACCH προσφέρει έναν ξεκάθαρο και πρακτικό τρόπο που βοηθάει το παιδί να οργανώνει την καθημερινότητά του και να αποκτά αυτονομία.
Με τις οπτικές ρουτίνες, τα δομημένα βήματα και το σταθερό πρόγραμμα, το παιδί μαθαίνει να κατανοεί καλύτερα τον κόσμο γύρω του και να νιώθει ασφάλεια στις μεταβάσεις και στις αλλαγές.
Το TEACCH δεν απαιτεί ειδικό εξοπλισμό ή περίπλοκες τεχνικές· αντίθετα, μπορεί να εφαρμοστεί εύκολα στο σπίτι και στο σχολείο, προσαρμοζόμενο στις πραγματικές ανάγκες του παιδιού.
Αξίζει να γνωρίζουμε το TEACCH καθώς αποτελεί μια από τις πιο πρακτικές και αξιόπιστες προσεγγίσεις για παιδιά με ΔΑΦ.
Η σημασία της προσαρμοσμένης εκπαίδευσης για άτομα με ΔΑΦ
Κάθε παιδί στο φάσμα του αυτισμού είναι μοναδικό, με δικές του δυνατότητες, δικό του ρυθμό εκμάθησης και δική του προσωπικότητα. Για αυτό η προσαρμοσμένη εκπαίδευση είναι απαραίτητη: επιτρέπει στο παιδί να συμμετέχει στη μάθηση με τρόπο που ταιριάζει στον τρόπο που σκέφτεται και επεξεργάζεται τις πληροφορίες.
Μέθοδοι όπως το TEACCH βοηθούν να μειωθούν τα εμπόδια, να αυξηθεί η αυτονομία και να ενισχυθεί η επικοινωνία.
Όταν η εκπαίδευση βασίζεται στα δυνατά σημεία του παιδιού, η μάθηση γίνεται πιο αποτελεσματική και η καθημερινότητα πιο ομαλή, τόσο για το ίδιο όσο και για την οικογένεια.
