Μυϊκός Τόνος: Υποτονία, Υπερτονία & Σπαστικότητα

Τι Είναι ο Μυϊκός Τόνος, η Υποτονία και η Υπερτονία 

Μυϊκός Τόνος

Ο μυϊκός τόνος είναι η κατάσταση κάποιου βαθμού μόνιμης σύσπασης των μυών σε ηρεμία, που διατηρεί το μυϊκό σύστημα σε ετοιμότητα για να είναι δυνατή οποιαδήποτε δραστηριότητα. Ο μυικός τόνος μειώνεται κατά τον ύπνο και εξαφανίζεται τελείως μετά το θάνατο.  

Ο φυσιολογικός μυϊκός τόνος αποτελεί τη βάση για την φυσιολογική στάση και κίνηση του σώματος. Χάρη στο μυϊκό τόνο είμαστε σε θέση να κατακτήσουμε τα απαιτούμενα κινητικά ορόσημα για την εξέλιξη μας και να κατορθώσουμε σύνθετες δραστηριότητες. 

Υποτονία

Η υποτονία είναι η κατάσταση όπου ο μυϊκός τόνος είναι χαμηλότερος από τον φυσιολογικό. Σε αυτή την περίπτωση η παθητική κίνηση των μελών του σώματος γίνεται χωρίς την παρουσία αντίστασης.

Οι μύες είναι πιο χαλαροί και αδύναμοι με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αποδώσουν πλήρως για την εκτέλεση κινητικών προτύπων. Η ετοιμότητα των μυών είναι ανεπαρκής και συνεπώς καθυστερούν να αντιδράσουν. 

Παράλληλα, δημιουργείται στο παιδί με υποτονία έλλειψη πρόθεσης να κινηθεί και συνεπώς να καθυστερεί η κινητική του εξέλιξη. Για παράδειγμα, το παιδί χαρακτηρίζεται από δυσκολία στο να κάτσει, δεν σηκώνεται εύκολα, προτιμά να είναι ξαπλωμενο και δεν μετακινείται αρκετά ώστε να εξερευνήσει και να παίξει.

Υπερτονία

Η υπερτονία είναι η κατάσταση όπου ο μυϊκός τόνος είναι υψηλότερος από τον φυσιολογικό. Στην υπερτονία παρατηρείται αυξημένη αντίσταση στην παθητική κίνηση των μελών του σώματος. 

Οι μύες εμφανίζονται πιο δύσκαμπτοι και δυσκολεύουν την επιτυχημένη εκτέλεση μιας κίνησης. Η υπερδιεγερσιμότητα τους δεν σημαίνει ότι είναι και πιο δυνατοί, καθώς η δυσκολία που δημιουργεί λειτουργεί ανασταλτικά στην εκτέλεση κινήσεων με αποτέλεσμα να μην ενεργοποιούνται οι μύες όσο θα χρειαζόταν και άρα να μην δυναμώνουν.

Δηλαδή, στην προσπάθεια του ένα παιδί με υπερτονία να πιάσει ένα παιχνίδι μπορεί να μην εκτελέσει την κίνηση τέλεια και να μην καταφέρει να προσεγγίσει το παιχνίδι ή να ανοίξει πολύ την παλάμη του για να το πιάσει λόγω της αντίστασης που συναντά από του μύες.

Συμπτώματα και Αιτίες 

Οι διαταραχές του μυϊκού τόνου αποτελούν συνήθως αποτέλεσμα βλάβης του κεντρικού νευρικού συστήματος (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός) ή διαταραχής των ίδιων των μυών ή μπορεί να συνυπάρχουν ως συμπτώματα σε κάποια σύνδρομα. 

Συνήθεις διαταραχές που συναντώνται οι διαταραχές του μυϊκού τόνου είναι η εγκεφαλική παράλυση, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, η δισχιδής ράχη, η νωτιαία μυϊκή ατροφία, το σύνδρομο Down, το σύνδρομο Angelman και οι μυοπάθειες.

Διαβάστε περισσότερα για τις κοινές νευρολογικές διαταραχές πατώντας τον σύνδεσμο.

Υποτονία

Η υποτονία χαρακτηρίζεται από χαλαρούς μύες και υπερ ευκαμψία των αρθρώσεων με αυξημένο εύρος κίνησης. 

Η χαμηλή διεγερσιμότητα των μυών δεν σχετίζεται με τη μυϊκή αδυναμία, η οποία όμως προκαλείται λόγω της ελλατωμένης κινητικής δραστηριότητας του παιδιού. 

Συνεπώς, στην υποτονία παρατηρείται καθυστέρηση της κινητικής ανάπτυξης, μειωμένες ισορροπιστικές και προστατευτικές αντιδράσεις, χαμηλή ετοιμότητα των μυών, μεγάλη βάση στήριξης στην όρθια θέση, μειωμένη μυϊκή αντοχή και μυϊκή ισχύς. 

Επίσης εμφανίζεται έλλειψη σωματογνωσίας και δυσκολίες στη λεπτή κινητικότητα και τον συντονισμό των κινήσεων. Αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί με υποτονία θα καθυστερήσει να κάτσει, να μπουσουλήσει, να σταθεί όρθιο και να περπατήσει, κινδυνεύει περισσότερο να τραυματιστεί λόγω απουσίας των προστατευτικών αντιδράσεων. Επίσης, δεν έχει κίνητρο να παίξει γιατί δυσκολεύεται να ελέγξει το σώμα του.

Υπερτονία

Η υπερτονία χαρακτηρίζεται από δύσκαμπτους μύες, περιορισμένο εύρος κίνησης των αρθρώσεων και αυξημένα τενόντια αντανακλαστικά. Η δυσκαμψία των μυών μπορεί να επιφέρει και πόνο κατά την διάταση λόγω των αλλαγών στη σύσπαση των μυϊκών ινών. 

Επιπλέον, οι ισορροπιστικές και προστατευτικές αντιδράσεις είναι συνήθως απούσες ή αρκετά ελαττωμένες εξαιτίας της αδυναμίας άμεσης αντίδρασης των μυών. Η κινητική εξέλιξη καθυστερεί, τα κινητικά πρότυπα εμφανίζονται με παθολογικό τρόπο εκτέλεσης επηρεάζοντας τελικά πέρα από την αδρή κίνηση και τη λεπτή καθώς και το συντονισμό των κινήσεων. 

Σχέση με τη σπαστικότητα

Στην υπερτονία συναντάμε 2 κύριες κατηγορίες, τη σπαστικότητα και τη δυστονία. Στην πρώτη εμφανίζεται αυξημένη αντίσταση στην απότομη παθητική κίνηση των άνω ή κάτω άκρων του σώματος που στη συνέχεια υποχωρεί, ενώ στη δεύτερη η αντίσταση στην παθητική κίνηση είναι συνεχής και δεν υποχωρεί καθόλου.

Σπαστικότητα

Η σπαστικότητα είναι μια κατηγορία υπερτονίας, στην οποία κύριο χαρακτηριστικό είναι η αυξημένη αντίσταση στην απότομη παθητική κίνηση ενός μέλους του σώματος που στη συνέχεια υποχωρεί. 

Η σπαστικότητα συνήθως συναντάται σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση ή μετά από κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και σε αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. 

Μαζί με τη σπαστικότητα συνήθως συνυπάρχουν αυξημένα τενόντια αντανακλαστικά, παθολογικά αντανακλαστικά, κλονικοί σπασμοί και καθυστέρηση της ανάπτυξης της κινητικής εξέλιξης ενός παιδιού. 

Χαρακτηριστικό της σπαστικότητας είναι ότι προσβάλλει συγκεκριμένες ομάδες μυών. Στά άνω άκρα, προσβάλλει τους καμπτήρες (τους μύες που βοηθάνε στο να πιάσουμε κάτι ή να φέρουμε κάτι κοντά μας) και στα κάτω άκρα, τους εκτείνοντες (τους μύες που βοηθούν να κλωτσήσουμε μια μπάλα), δηλαδή εκείνους που δρουν ενάντια στη βαρύτητα υποστηρίζοντας το σώμα.

Επίσης, εξαιτίας αυτής της διαταραχής του μυϊκού τόνου, τα πρότυπα κίνησης εκτελούνται με παθολογικό τρόπο με αποτέλεσμα οι κινήσεις να είναι αδέξιες, ασυντόνιστες και πολλές φορές μη επιτυχημένες στην ολοκλήρωσή τους. 

Το παιδί με σπαστικούς μύες δυσκολεύεται να ελέγξει το κέντρο βάρους του άρα θα καθυστερήσει να κάτσει και να περπατήσει, δυσκολεύεται να διαχωρίσει το πάνω από το κάτω μέρος του σώματος του άρα θα καθυστερήσει να μπουσουλήσει και να σηκωθεί όρθιο. 

Επίσης θα δυσκολευτεί στο παιχνίδι λόγω αδυναμίας πραγματοποίησης των κατάλληλων κινήσεων καθώς οι μύες δεν υπακούν πλήρως στη θέληση του παιδιού.

Αντιμετώπιση

Στη διαχείριση της σπαστικότητας και στην προαγωγή της κινητικής εξέλιξης ενός παιδιού συμβάλλουν τα εξατομικευμένα προγράμματα φυσικοθεραπείας από εξειδικευμένους παιδιατρικούς φυσικοθεραπευτές καθώς και βοηθήματα που αναχαιτίζουν τις παθολογικές θέσεις που λαμβάνουν τα άκρα λόγω του αυξημένου μυϊκού τόνου όπως είναι οι νάρθηκες, οι θήκες και οι ορθοστάτες. 

Στις ασκήσεις που συμβάλλουν στη διαχείριση της σπαστικότητας συγκαταλέγονται οι διατάσεις για τη μείωση της δυσκαμψίας, ασκήσεις ενδυνάμωσης άνω και κάτω άκρων καθώς και ασκήσεις με συγκεκριμένο στόχο (π.χ. πιάσιμο ενός παιχνιδιού). Με αυτό τον τρόπο στοχεύουμε  στην εκπαίδευση του εγκεφάλου των σωστών κινητικών προτύπων που θα πρέπει να αναπαράγει.

Στόχος της φυσικοθεραπείας είναι η εκπαίδευση του παιδιού για τη βελτίωση των κινητικών του προτύπων, η πρόληψή τυχόν επιπλοκών και βραχύνσεων, η ενδυνάμωση και η βελτίωση της αντοχής και της ισορροπίας του με όλα αυτά να αποσκοπούν τελικά στην λειτουργική ανεξαρτησία του.

Πώς να Αντιμετωπίσετε τις Καταστάσεις 

Η φυσικοθεραπεία και η εργοθερταπεία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των διαταραχών του μυϊκού τόνου χρησιμοποιώντας κατάλληλες και εξατομικευμένες ασκήσεις για το κάθε παιδί, παρέχοντας πολύτιμες συμβουλές στους γονείς για την καλύτερη διαχείριση των αναγκών του παιδιού τους στο σπίτι και κατ επέκταση την ενίσχυση του θεραπευτικού αποτελέσματος.

Αντιμετώπιση υποτονίας

• Ασκήσεις ενδυνάμωσης για αύξηση της μυϊκής δύναμης και ισχύος
• Δραστηριότητες που βελτιώνουν την ισορροπία
• Παιχνίδι στο έδαφος με παρότρυνση για μετακίνηση 
• Σωστή θέση καθίσματος σε καρεκλάκι 
• Κατάλληλες λαβές σηκώματος και μετακίνησης του παιδιού για αποφυγή εξαρθρώσεων

Αντιμετώπιση υπερτονίας

• Διατάσεις για βελτίωση της ελαστικότητας των μυών και πρόληψης των συγκάμψεων
• Ασκήσεις χαλάρωσης
• Ασκήσεις ενδυνάμωσης για αύξηση της μυϊκής δύναμης και ισχύος
• Δραστηριότητες που βελτιώνουν την ισορροπία
• Διασφάλιση σωστής θέσης σώματος
• Χρήση κατάλληλων βοηθημάτων για αναχαίτιση παθολογικών προτύπων 
• Ελάττωση ερεθισμάτων που διεγείρουν τη σπαστικότητα (π.χ. κρύο και έντονοι θόρυβοι)
• Διευκόλυνση φυσιολογικών προτύπων κίνησης και ενσωμάτωσή τους στην καθημερινότητα
• Έγχυση αλλαντικής τοξίνης στους σπαστικούς μύες για χαλάρωσή τους (Botox)
• Χειρουργικές επεμβάσεις (νευρολογικές-ορθοπεδικές)

Συμβουλές για Γονείς και Φροντιστές 

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά με διαταραχές του μυϊκού τόνου αναγνωρίζοντας έγκαιρα τα συμπτώματα και ενθαρρύνοντας τη φυσική δραστηριότητα.

Ενδείξεις για την ύπαρξη διαταραχών του μυϊκού τόνου:

• Παρατηρήστε αν το παιδί δυσκολεύεται να κινήσει τα χέρια ή τα πόδια του
• Αυξημένο εύρος κίνησης στις αρθρώσεις
• Καθυστέρηση ή και απουσία συγκεκριμένων αναπτυξιακών κινητικών δεξιοτήτων όπως ρολλάρισμα, μπουσούλημα, ορθοστάτηση
• Κακή στάση σώματος με καμπούριασμα ή και συνεχή κίνηση για να βρουν την ισορροπία τους
• Δυσκολίες στην ισορροπία
• Κάθισμα σε θέση w στο πάτωμα (λόγω αδυναμίας του κορμού)
• Αδεξιότητα όπως το να σκοντάφτει
• Δυσκολία μεταβάσεων και ανάγκη υποστήριξης
• Δυσκολία σε λεπτές κινήσεις όπως το γράψιμο

Η έγκαιρη αναγνώριση και η σωστή παρέμβαση μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την κινητική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής του παιδιού, όπως επισημαίνεται σε σχετικές μελέτες.

Συμβουλές

• Δημιουργήστε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον με κατάλληλα παιχνίδια και δραστηριότητες
• Συνεργαστείτε με ειδικούς για εξατομικευμένες παρεμβάσεις
• Προσεκτικός τρόπος σηκώματος και ρολλαρίσματος
• Κατά τη σίτιση το κεφάλι να είναι στη μέση γραμμή
• Χρησιμοποιούμε αρκετά την πρηνή θέση για να προάγουμε την ανύψωση της κεφαλής, την έκταση του κορμού και τη στήριξη στα χέρια
• Ενθαρρύνουμε το βρέφος να παίζει με τις πατούσες και τα ποδαράκια του για την ενδυνάμωση των κοιλιακών μυών και την βελτίωση της αντίληψης του σώματος
• Του φέρνουμε τα χέρια του μπροστά του για να τα δει, να τα επεξεργαστεί και να τα φέρει στο στόμα για να το βοηθήσουμε να αντιληφθεί το σώμα του 

Συμπέρασμα

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναγνωριστούν έγκαιρα οι δυσκολίες σε σχέση με όλα τα νευρολογικά και αναπτυξιακά ελλείμματα ενός παιδιού. Οσο πιο μικρό είναι σε ηλικία το παιδί τόσο πιο καλά αποτελέσματα θα έχει η πρώιμη παρέμβαση της θεραπείας του. Παράλληλα είναι πολύτιμες οι συμβουλές των ειδικών προς τους γονείς για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας.  

Οι ειδικές θεραπείες φυσικοθεραπείας και εργοθεραπείας είναι εξειδικευμένες θεραπείες που στοχεύουν μεταξύ άλλων στην βελτίωση των διαταραχών του μυϊκού τόνου. Είναι οι μόνες θεραπείες που συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ομαλοποίηση του μυϊκού τόνου και              κατ ‘επέκταση στη σωστή λειτουργικότητα των μελών του σώματος. 

Παιδιά που παρουσιάζουν σοβαρές διαταραχές του μυϊκού τόνου έχουν συνήθως ανάγκη συνεχούς υποστήριξης εφόσον διαπιστωθούν έγκαιρα οι σωστές διαγνώσεις στις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως.  

Τόσο η αξιολόγηση του μυϊκού τόνου όσο και η σωστή αντιμετώπιση του, όταν διαταράσσεται, κρίνει την κινητική εξέλιξη του παιδιού.